Kórkem minezdi kemeline jetkizý joldary
Adamnyń jan dúnıesinde sergektik pen bilimdilik qýaty, ashý-yza qýaty, qumarlyq qýaty jáne osy úsheýiniń ortasyndaǵy tepe-teńdik degen tórt ustyn bar. Osylardyń barshasyn tolyq kórkemdeý arqyly minez kemeline jetedi eken. Ol tórt ustyn:
- Sergektik pen bilimdilik qýaty. Ol arqyly sózdiń shyny men ótirigin, is-árekettiń jaqsysy men jamanyn jáne senimniń aqıqaty men jalǵanyn ajyratyp alynady. Eger osy qýat óz deńgeıine jetse hıkmet danalyǵy paıda bolady eken. Bul hıkmet kórkem minezdiń negizgi bastaýy ekendigi belgili. Alla taǵala «Baqara» súresiniń 269-aıatynda: «Al, kimge hıkmet berilse, oǵan kóptegen ıgilik berilgen bolady», – degen.
- Ashý-yza qýaty. Joǵaryda aıtylǵan Hıkmet talap eterlikteı deńgeıde ashý-yzany aýyzdyqtap nemese aldyn ashyp otyrýy kerek bolady. Eger ashý-yza qýaty osylaısha tepe-teńdigi saqtalyp, basqarylyp otyratyn bolsa, batyldyq ósip-ónip shyǵady eken.
- Qumarlyq qýaty. Bul qýat aqyl men sharıǵat kórsetken baǵdardyń qaramaǵynda bolýy shart. Mundaı jaǵdaıdan izgilik quralady eken.
- Hıkmet, ashý-yza jáne qumarlyqtyń tepe-teńdigin saqtaý degen qýat. Kimde-kim bulardy óz deńgeıinde qoldanbaı, shekten asyryp alatyn bolsa, Ony arabshalap hýbs, qazaqshalap jeksuryndyq dep atalady. Al, kimde-kim selqos qaraıtyn bolsa esýastyq, naqurystyq dep atalady eken.
Ashý-yzadan týatyn batyldylyqty shekten asyryp jiberse «ańǵal» dep atalady. Al, kimde-kim selqos qaraıtyn bolsa «qorqaq» dep atalady.
Sonymen qatar qumarlyq ta óz sheginen asatyn bolsa «ashkóz» dep atalady. Al, selqos qarasa «toqyraýǵa túsken» dep atalady.
Endeshe, kórkem minezdiń bastaýy jáne negizi 1. Hıkmet, 2. Batyldyq, 3. Izgilik, 4. Ádildik. Degen tórt qasıet jáne olardy durys paıdalanýdan shyǵatyn qasıetter eken.
Bul kemeldikke tek Alla elshisi (s.ǵ.s.) ǵana jetken. Al, basqa adamdar ózderiniń óresine qaraı ár túrli deńgeıde eken. Keıbireýlerdiń kemeldik deńgeıine jaqyndaýymen, al, keıbireýlerdiń kemeldik deńgeıinen alystaýymen alystaýymen minez-qulyqtaǵy aıyrmashylyqtary ólshenedi. Kimde-kim kemel kórkem minezdiń ıesi Alla elshisine (s.ǵ.s.) minezi jaqyndaı tússe, ol Alla Taǵalanyń meıirimine jaqyn bolady.
Adamdar minezge qaraı tórt topqa bólinedi
Birinshi top: Minezge selqos qaraýshy, eshbir ustanymy joq, aq pen qarany, minezdiń kórkemi men kóriksizin ajyrata almaıtyndar toby. Mundaı minezdiler nadandar dep atalady. Olarǵa muǵalim men jón silteýshi ustaz bolsa, sonymen qatar nápsisimen kúresetin quraldar bolsa, olardyń minezi jónge ıligetin minez. Sondyqtan bul topqa jatatyn adamdardy tezdetip emdeý kerek.
Alla Taǵala «Ánǵam» súresiniń 35-aıatynda: «Endeshe, sen osynaý aqıqatty bilmeıtin nadandardyń qataryna qosylma», – deıdi. Alla Taǵala nadandar qatarynan bolýdan saqtaǵaı!
Ekinshi top: Jamannyń jaman ekenin biledi, aq pen qarany ajyrata alady, alaıda salıqaly ister isteýge áýestenbeı, jaman ister isteýdi kórkem is retinde kórip, boıyna sińirgender toby. Olar ári nadan ári adasqandar.
Bul top aldyńǵysynan kúrdelileý. Mundaı minezdilerdiń boıyndaǵy «buzyqtyqqa daǵdylaný kesirinen ósip-ónip, jan dúnıesine tamyr jaıǵan» nárselerdi julyp alyp tastaý kerek.
Sondaı-aq, jaqsylyqqa daǵdylaný qasıetterin olardyń jan dúnıesine egindeı egip, júırikteı baptaý arqyly boıyndaǵy jaman minezden aryltý kerek. Osylaısha qyzý áreketpen emdemese olardyń qurdymǵa ketip qurıtyny anyq.
Alla Taǵala «Fatıha» súresiniń 7-aıatynda adasqandar qatarynan bolmaý kerektigin bildire: «Bizdi týra jolǵa, nyǵmetke bólengenderińniń jolyna sala kór. Ashýǵa ushyraǵandardyń jáne adasqandardyń jolyna emes», – deıdi. Alla Taǵala nadandar jáne adasqandar qatarynan bolmaýymyzdy násip etkeı!
Úshinshi top: «Jaman minez de kerek. Áıtpese basyńa shyǵyp alady. Adamdardy sabasyna túsirip otyrý úshin, tárbıeleý úshin kerek-aq nárse» degen pikirmen tárbıelengender toby. Bul toptaǵy adamdardy nadan, adasqan sonymen qosa buzaqy (Fasyq) dep atalady. Olardyń minezi emdeýge kelgenimen, ileýde bireýi bolmasa, salıqaly bolyp ketýi ekitalaı.
Alla Taǵala «Mýnafıqýn» súresiniń 6-aıatynda: «(Muhammed ǵ.s.) olar úshin jarylqaý tileseń de, tilemeseń de báribir. Olardy Alla jarylqamaıdy. Alla (T.) buzaqy (Fasyq) eldi týra jolǵa salmaıdy», – deıdi. Alla Taǵala barshamyzdy buzaqy (Fasyq) bolmaýymyzdy násip etkeı!
Tórtinshi top: Jaman ustanymymen birge jaman minezge úıretilip tárbıelengen, oǵan qosa jaman minezdi abyroı kórip, bul minezde kóptegen artyqshylyqtar bar dep bile otyra, osy minezin maqtan tutatyndar toby. Bul – túzelýi eń qıyn minezdiń dárejesi. Bul topqa jatatyndar ári nadan, ári adasqan, ári pasyq, ári jaýyzdar.
Mysaly laýazymdy qyzmetke jetip qorqytýdy, bılikke jetip zulymdyq jasaýdy, senip tapsyrylǵan qyzmetti paıdalanyp jemqorlyq jasaýdy, joǵary mansapty paıdalanyp qarapaıym Allanyń quldaryn qorlaýdy abyroıly is dep túsinýshiler toby. Tipti osyndaı minezdi adamdarǵa qoshemet kórsetip qolpashtaý da nadandyq, ári adasýshylyq, ári pasyqtyq dep bilgen jón.
Alla Taǵala «Álı Imran» súresiniń 77-aıatynda: «Negizinen sondaı Allaǵa bergen sertterimen, anttaryn az aqshaǵa (dúnıege) aıyrbastaǵandar, mine solardyń aqyrette bir sybaǵasy joq. Qııamet kúni Alla olarǵa sóz qatpaıdy da olarǵa qaramaıdy ári olardy aǵartpaıdy. Sondaı-aq olar úshin kúızeltýshi azap bar», –dep, mundaı minezderdi sińirip alǵandarǵa eshbir sybaǵasy joq, tek olarǵa azap bar ekenin bildiredi.
Alla Taǵala kelbetimizdi qandaı kórkem etken bolsa, minezimizdi de solaı kórkem etkeı!
(jalǵasy bar...)
«Ál-Ázhar» ýnıversıtetiniń saraptaýynan ótken
Shaıh Halıd Ismaǵıl Sýlaımannyń
«Jamıýl ýasaıa fıd-dını ýad-dýnıa»
«Din jáne dúnıedegi ósıetter jıyntyǵy» atty eńbeginen
jáne shaıh Mýhammad Sadyq Mýhammad Iýsýftyń
«Rýhı tarbııa» kitaptary negizinde ázirlegen
«Áljan ana» meshitiniń bas ımamy Ádilhan Imanáliuly
