Nápsini tárbıeleýdiń tórt tásili
Imam Ǵazalı (r.h.) «Ihııa» kitabynda bylaı degen: «Rasynda, Alla Taǵala qaı pendege jaqsylyq qalasa, onyń kemshilikterin ózine kórsetip qoıady. Al, qashan óziniń kemshilikterin bilgende, olardy emdeý múmkindigi paıda bolady. Alaıda, kópshilik adamdar ózderiniń kemshilikterin kórmeıdi. Bireýdiń kózindegi shópti kórip, óziniń kózindegi tomardy baıqamaıdy. Kimde-kim óziniń aıyptaryn bilgisi kelse, onyń tórt joly bar.
Birinshisi: Nápsimen kúresýde tereń bilimi men tájirıbesi bar ustazdyń aldynda otyrý. Ol ustazy nápsiniń aıyptaryn tanı bilip jáne qalaı emdeý kerek joldaryn úıretedi. Bizdiń zamanymyzda bul joqtyń qasy.
Ekinshisi: Dindar, kózi ashyq, shynshyl dos izdeý qajet. Óziniń dosyna baqylap, qadaǵalap júrýdi tapsyrady. Qaı minez-qulyǵyn jáne isterin jáne ishki-syrtqy kemshilikterin kórip, jaqtyrmaı qalsa, mindetti túrde eskertedi. Uly ǵulamalar jáne dana adamdar osylaı istegen. Ázireti Omar (r.a.) bylaı degen: «Meniń kemshiligimdi maǵan aıtqan adamǵa Allanyń meıirimi bolsyn!». Ol kisi óziniń kemshilikteri týraly ázireti Salmannan (r.a.) surap turatyn edi. Bir joly ázireti Salman (r.a.) kelgen kezde: «Men týraly qandaı jaman sózder saǵan jetti?», – dep suraıdy. Ázireti Salman (r.a.) aıtqysy kelmedi. Qaıta-qaıta suraı bergennen bylaı dep jaýap berdi: «Siz bir dastarhanda eki túrli tamaq jeıtinińiz jáne bir kıimdi kúndiz, bir kıimdi túnde kıetinińiz týraly maǵan habar jetti». Áziret Omar (r.a.): «Budan basqa sózder saǵan jetti ma?» – dep surady. Salman (r.a.): «Joq», – dep jaýap berdi. Sonda ázireti Omar (r.a.): «Endeshe bul eki isti men toqtatamyn», - dedi. Ol kisi ázireti Hýzaıfaǵa (r.a.) kelip bylaı dep suraıtyn: «Siz munafyqtarǵa qatysty Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) syrlaryn saqtaǵan adamsyz. Mennen ekijúzdiliktiń belgisin kóresiz be?». Ázireti Omar (Odan Alla razy bolsyn) mártebesi bıik bolsa da, óz nápsisinen qorqatyn. Árbir aqyly tolǵan, mártebesi bıik adamdar óz nápsilerin jaqsy kórmeıdi. Qaıta, kóbirek ózderinen kúmándanatyn. Alaıda, bul da bizdiń zamanymyzda azaıyp ketti. Jaǵympazdanýdy qoıyp, aıyptaryńdy aıtatyn nemese kórealmaýshylyqty qoıyp, qajetti mólsherden asyrmaıtyn dostar óte azaıyp ketti. Kóptegen dostardyń ishinen kórealmaıtyn nemese bir maqsat úshin aıyp emesti aıyp dep sanaıtyn nemese jaǵympazdanyp, seniń aıyptaryńdy aıtpaıtyn dostardy tabasyń...»
Ári qaraı ımam Ǵazalı (r.h.) bylaı dedi:
«Úshinshisi: Óziniń kemshilikterin bilýdi dushpandarynyń tilinen alý. Óıtkeni, ashýdyń kózi talaı jamandyqtardy ashyqqa shyǵarady. Qala berse, kemshilikterin bilýde ashýǵa tolǵan dushpannan alǵan paıdasy jaǵympazdanyp, maqtap, kemshilikterin aıtpaıtyn dosynan alǵan paıdasynan kóbirek. Biraq, dushpan ne aıtsa da, ony ótirikke shyǵarý jáne aıtqan sóderiniń barlyǵyn qyzǵanysh dep sanaý – adamnyń tabıǵatynda úırenshikti. Biraq, kókiregi oıaý adam dushpandarynyń sózinen paıda alýdan qur qalmaıdy. Óıtkeni, onyń kemshilikteri dushpandarynyń tilinen taraıtyny anyq.
Tórtinshisi: Adamdarmen aralasý. Adamdardyń arasynan jaǵymsyz nárseni kórgen saıyn óz-ózine esep bersin! Óıtkeni, musylman musylmannyń aınasy. Bireýdiń kemshilikterin qarap, óziniń kemshilikterin kóredi. Nápsiqumarlyqqa ilesýde adamdardyń tabıǵaty uqsas. Qaı adam nápsiqumarlyqtan birnársemen sıpattalsa, onda keıingi keletin adamdar mindetti túrde sondaı isti nemese odan úlken nemese onyń ushqynyndaı birnárseni isteýden ajyramaıdy. Sondyqtan, bireýdiń bir kemshiligin kórip, aıyp dep sanasa, ózin sol kemshilikten tazartsyn! Tárbıe sabaǵynda bul saǵan jetkilikti. Eger, adamdar bireýden jaqtyrmaǵan nárseni ózderinen tastaı berse, onda ádep úıretýshi adamǵa qajettilik týyndamas edi. Isa (ǵ.s.) paıǵambardan bireý: «Sizge kim ádep úıretti?» – dep suraǵanda: «Maǵan eshkim ádep úıretpedi. Nadannyń nadandyǵyn aıyp kórip, ózim sodan saqtandym», – dep jaýap berdi.
Bunyń barlyǵy aqyl-parasatty, bilimdi, nápsiniń aıyptaryn tanı bilgen, dinde senimdi, adamdarǵa janashyr, óz nápsisin tazalap bitken, adamdardyń nápsilerin tazalaýmen shuǵyldanǵan ustazdy tappaǵan kisiniń qoldanatyn tásilderi. Al, kimde-kim ondaı ustazdy tapsa, onda ol ózine dárigerdi tapty. Ony myqtap ustansyn! Óıtkeni, ol aýrýdan qutqaryp, qurdymǵa ushyrap ketýden saqtap qalady».[1]
