PSIHOLOGIIa JÁNE ISLAM
Qazirgi álemjeli elimizde qandaı taqyryptar qozǵalyp jatqandyǵyn turaqty eske salyp turady ǵoı. Din ustanýshylardyń arasynda birneshe baǵytta pikirtalas órbip jatqanyn baıqadym. Olardyń biri sáláfılik-ýahabılik baǵyt ókilderiniń tık-tok jelisindegi belsendiligi, kádimgideı din taqyrybynda pikirtalas uıymdastyryp jergilikti ımamdarmen, ıslamtanýshylarmen talasýy. Bul óte qaýipti úrdis. Tyńdap otyrǵan olardyń jaqtasy bolsa senimderi bekı túsedi, basqa adam bolsa olarǵa qyzyǵýshylyǵy oıanady. Sondyqtan, elimizdegi zańsyz mıssıonerlik baptary boıynsha kez-kelgen dinı ýaǵyz aıtýǵa quzyreti joq teris aǵym ókilderin jaýapqa tartý lázim. Imamdarymyz da olarmen bitpeıtin talasqa túsýden aýlaq bolýy kerek. Bul talas búgin nemese keshe bastalǵan talas emes. Ǵasyrlar boıy dogmatıkalyq ustanym ókilderi men ratsıonalıstik ustanym ókilderiniń arasynda jalǵasyp kele jatqan dúnıe. Áhlı hadıs pen áhlı raı arasyndaǵy teke-tires qoı. Sondyqtan biz ustanatyn dinı jol ol dinı mátinderdi qısyndy túsiný jáne soǵan saı Allaǵa jaqyndaý joly. Shákárim Qudaıberdiuly:
Paıǵambar, áýlıe aıtty dese-daǵy,
Aqyl qabyl almasa, ol maǵan jat!...
...«Aqylyńa synat, -dep dálel aıtqan»,
Qurannan tabylady talaı aıat, -degendeı másele.
Ekinshi bir másele, elimizdegi psıhologııa salasyndaǵy adamdar men qalypty din ókilderiniń arasyndaǵy pikirtalas. Bul jerde de joǵary-tómen áńgimeler bar. Din ókilderi ıslam týraly pikirdi tek ózderiniń (olardyń pikirinshe úmmettiń ustanymy) ustanymdaryna saı talqylaý, túsiný qajet. Al psıhologııadaǵy keıbir dinı senim júıesine kelmeıtin pikirlerdi adasýshylyqqa balaıdy. Jalpy psıhologııanyń ishindegi psıhosomatıka salasy adamnyń jan men tániniń baılanysyn qarastyryp, tándegi bolyp jatqan kóptegen aýrýlar men qıynshylyqtardyń astarynda jannyń basynan keshkenderi bolmasa rýhanı túsinikter jatqandyǵyn dáıekteıdi. Quranda da: «Adamnyń basyna ne kelse ol óziniń qolymen jasaǵany sebepti» degen maǵynada aıat bar ǵoı. Bul turǵydan olardyń pikirinde aqıqat paıy bar. Halqymyzda da «Táni saýdyń jany saý» demeı me?! Jan men tánniń baılanysy ıslamnan uzaq dúnıe emes negizi. Biraq, barlyq adamdar ózderiniń janyn ıgere alam ma, ózin tanı ala ma bul endi kúrdeli másele. Sondyqtan, Shákárim qajy aıtqandaı:
«Anyqty eshkim tapqan joq,
Izdemeı qarap jatqan joq.
Álimdi zalym qylatyn
Shataq dindeı qaqpan joq! Ózimizdi tabamyz dep, kóp aqsha tabamyz dep psevdopsıhologtardyń qaltasyn tompaıtyp jatsaq ol da orynsyz is bolady. Biraq, janǵa jaqyn pikir aıtatyn, ózińdi tanýǵa kómektesetin, rasynda adam balasyna jaqsylyq oılaıtyn mamandar bolsa oǵan dinniń de ǵylymnyń da talasy bolmaýy qajet dep oılaımyn!
