QAZAQ QYZY - ULTTYŃ UIaTY...

Búgingi jahandaný dáýirinde ár ulttyń kelbeti men ereksheligi burynǵydan da aıqynyraq kórinis berip otyr.

Kez-kelgen halyqtyń mádenıeti men tárbıesiniń deńgeıin sol eldiń áıelderinen kórýge bolady. Árıne bizdiń tarıhymyz, taǵdyrymyz uqsas kórshi elder bar. Biraq sońǵy jyldary qoǵamda jıi aıtylatyn bir pikir estip jatamyz. Qazirgi qazaq qyzdarynyń boıynda keıbir ulttyq qasıetterdiń joǵalyp, tilimiz, dilimiz uqsas taǵdyry tamyrlas kórshi ult qyzdarynyń ıbaly, kishipeıil, tili men dástúrine, musylmandyq dinine adaldyǵy úlgi retinde jıi atalady. Bul – tek syrtqy salystyrý emes, tereń áleýmettik jáne mádenı suraq.

Keshegi qazaq qoǵamynda qyz balanyń tárbıesi eń joǵary deńgeıde qarastyrylatyn. «Qyzǵa qyryq úıden tyıym» degen sóz jıi aıtylatyn mátel emes, ómirdiń erejesi bolatyn. Qazaq qyzy ádepti, uıań, sabyrly, úlkenge qurmet, kishige izet kórsetýdi otbasynan boıyna sińirip ósti. Ol bolashaq ana, úıdiń berekesi, ulttyń uıaty dep sanaldy.

Qyz tárbıesine qazaqtyń barlyǵy jaýapty bolatyn: kórshi, aǵaıyn, aýyl aqsaqaldary. Al qazirgi zamanda bul jaýapkershilik joǵalyp barady. Qala mádenıeti men áleýmettik jeli ortasy - kópshilik jastardyń boıyna jasandylyq pen elikteýshilikti sińirdi. Burynǵy qazaq qyzynyń sypaıylyǵy, qarapaıymdylyǵy, úlkendi syılaýy – búgingi ómir yrǵaǵynda jıi kezdespeıtin qasıetke aınaldy.

Qazirgi qazaq qyzdarynyń álsiz tusy

Qazaq qyzdarynyń kemshiligi týraly aıtý - synaý emes, oılanýǵa shaqyrý. Sońǵy ýaqytta baıqalatyn negizgi kemshilikterdiń biri – ar-uıat uǵymynyń ózgerýi. Kıim kıisi, sóıleý máneri, minez mádenıeti batysqa elikteýmen aralasyp ketti. Áleýmettik jelide tanymal bolý, laık jınaý, jasandylyq, beıádep áreketter, syrtqy sulýlyqqa shamadan tys mán berý – keıbir qyzdar úshin basty maqsatqa aınalǵandaı.

Qazirgi úlken problema - turmysqa beıimdiliktiń tómendeýi. Buryn qyz bala keste tigý, as daıyndaý, úı sharýasyn júrgizýdi anasynan úırenetin. Qazir mundaı iskerlikke kópshilik kóńil bólmeıdi. Bilim men mansap mańyzdy bolǵanymen, turmystyq jaýapkershilikten alshaqtaý – bolashaq otbasynyń beriktigine áser etetini anyq.

Taǵy bir aıtarlyq jaǵdaı - til men dástúrge nemquraılylyq. Qazaqtyń keıbir qyzdary ana tilinde erkin sóılemeıdi, ulttyq salt-dástúrdi tereń bilmeıtini ókinishti.  Al osy jaı – rýhanı álsireýdiń, keri ketýdiń belgisi. Sebebi til men dástúr – qyz balanyń ishki mádenıetin qalyptastyratyn negizgi ózek.

Endi bir aıtarymyz – minezdiń qataıyp, náziktiktiń azaıýy. Búgingi qoǵamda báseke kóp. Soǵan beıimdelgen qyzdar keıde «er minezdi» bolyp ketedi. Bul óz aldyna ómirlik belsendiliktiń anyqtaýyshy bolǵanymen, áıeldiń tabıǵı meıirimin, jumsaqtyǵyn joǵaltady.

Qazaq qoǵamynda sońǵy 30 jylda qarqyndy ýrbanızatsııa júrip jatyr. Qala ómiri, naryqtyq Ekonomıka, aqparattyq keńistik - barlyǵy da ulttyq minezge áser etti. Qyz balalardyń kóbi otbasynan erte bólinip, jeke ómir súrýge umtylady. Sodan bolar keıde áleýmettik jelide belgili bir dárejede qyzdarǵa aqyl aıtatyn blogerler kúıeýge shyǵý basty maqsat emes, ózińniń ómirińdi jaqsartý, ózińe kóńil ból, ajyrasýdan qoryqpa dep keri nasıhat etýde. Bul tendentsııa jalǵasa berse bizdiń bolmysymyzǵa jat nárse kóbeıedi.

Degenmen qazaq qyzdarynyń kemshiligin basa aıtý mindetimiz emes. Qazirgi qazaq qyzdarynyń basym bóligi – saýatty, isker,  birneshe til biletin, eldiń damýyna úles qosyp júrgen daryndy tulǵalar. Olardyń arasynda ǵalymdar, kásipkerler, sportshylar, saıasatkerler kóp. Qazaq qyzdarynyń boıynda tektilik pen namys bar, tek sol qasıetterdi zamanaýı ómirmen úılestire bilý kerek.

Qalaıda rýhanı tepe-teńdikti saqtaý. Erkindik pen tártip, mansap pen otbasy, bilim men ınabat - osynyń bári tepe-teń bolsa, qazaq qyzynyń beınesi jańasha qalyptasady.

Qoǵamnyń irgetasy - otbasy. Al otbasynyń berekesi - áıel. Sondyqtan qazaq qyzdarynyń tárbıesine erekshe kóńil bólý - ulttyq qaýipsizdikpen teń. Ár ana óz qyzyn tek oqýǵa emes, ómir mektebine de daıyndaýy tıis. Bilim oshaqtarynda qyz tárbıesine arnalǵan mádenı sabaqtar, ulttyq qundylyqtardy dáripteıtin jobalar kóbirek bolýy kerek.

Medıa men áleýmettik jeliler de úlgi kórsetýi qajet: arzan tanymaldyq emes, shynaıy ınabattylyq pen rýhanı sulýlyq dáriptelsin. Sonda ǵana qazaq qyzy óz bolmysyn joǵaltpaı, ózge ulttyń aldynda abyroıly, tektiligin saqtaǵan bolady.

Búgingi qazaq qoǵamy rýhanı jańǵyrýdy tek saıasat pen Ekonomıkadan emes, qyz balanyń tárbıesinen bastaýy kerek. Sebebi qazaqtyń bolashaǵy - ulttyń uıaty bolǵan qyzdarynyń qolynda. Qazaqta «ul tárbıeleseń áýletti tárbıelegeniń, qyz tárbıeleseń urpaqty tárbıelegeniń» – degen sóz bar. Dástúrimizde, asyl dinimizde de qyz balanyń orny erekshe. Qazaq qyz balasyn qamqorlyqpen ósirip, kóziniń qarashyǵyndaı aıalaǵan. Qyz – óris, ul – qonys degen. Endeshe órisimizdi keńeıter qyzdarymyzdyń tárbıesi shette qalmasa eken.

Beısenǵazy ULYQBEK