QAZAQSTANDAǴY ISLAM JÁNE ULTTYQ BIREGEILIK
- Ultty ult etip ustap turatyn mańyzdy úsh ustyn bar. Olar: TIL, DIL jáne DIN. Til men dil sııaqty din de ulttyń biregeıligi men izgiligi jolynda mańyzdy qyzmet atqarady.
- Túrki halyqtary VIII ǵasyrdan bastap ıslamdy qabyldap, ony ózine din retinde tańdaǵan jáne ıslamdy kóne túrki dástúr-mádenıetimen sabaqtastyryp, ǵasyrlar boıy rýhanı-mádenı qundylyq retinde ustanyp keledi.
- Qazaqtyń myń jyldan bergi tarıhı ári eleýli qaı tulǵasyn alsaq ta olardyń shynaıy musylman bolǵanyna ári din retinde ıslamdy qasterlegenine kýá bolamyz.
- Qazaqtyń kez-kelgen poEzııasy men prozasyn oqysaq, ádebı-mádenı kez-kelgen tanymyn zerdelesek ıslammen sabaqtasqan musylmandyq sıpatty baıqaımyz.
Osylaısha myń jyldan asa ýaqyt qazaqtyń dúnıetanymy men ıslam bite qaınasyp, bir-birinen ajyramas qundylyq retinde qalyptasqan.
- Biraq, qazaq tili men dilinen aıyrylyp, arab bolǵan emes. Musylman bolý úshin arab, parsy, túrik jáne taǵy basqa ult ókili bolý nemese olardyń tilin bilip, kıimin kııý, saltyn ustaný shart emes. Qysqasy, musylman bolý úshin ózge ulttyń, jekeshe aıtqanda arabtyń saltyn, ulttyq tanym-túsinigin, kúndelikti ómirdegi ustanymyn kóshirip alý mindet emes. Árıne, jaqsy, tıimdi, paıdaly, úlgili dúnıeler bolsa, ony alýǵa shekteý joq. Óıtkeni jaqsy, durys, paıdaly dúnıeler men adamı qasıetter adamzat balasynyń ortaq qundylyǵy.
- Qazaq bolý musylman bolýǵa, musylman bolý qazaq bolýǵa kedergi emes. Keıingi kezde ıslamdy qubyjyq etip kórsetý, arabshylsyń dep betke basý, ıslamdy tek arabshyldyqpen baılanystyrý, «aldymen qazaq bolǵan durys pa, musylman bolǵan durys pa»? degen sekildi ultty jeleý etip, eldi eliktiretin suraqtar jáne ult pen dindi, dástúr men dindi, ǵylym men dindi, óner men dindi bir-birine qarsy qoıý kóbeıip júr. Bul suraq orynsyz jáne olaı ult pen dindi jáne t.b. qundylyqtar men dindi qarsy qoıyp, dıhotomııa jaratý durys emes. Islam ultqa da, dástúrge de, bilim-ǵylymǵa da, ónerge de, órkendeýge de qarsy emes. Islam barlyq adamzatqa túsken sońǵy shynaıy din.
- Islam kezinde mádenıet alyp kelgen, adamzatty oıatqan jáne orta ǵasyrda úlken mádenıet qalyptastyryp, álemniń baǵytyn ózgertken din. Sondyqtan ıslamdy qazirgi musylmandar arasyndaǵy keıbir jaǵymsyz kórinistermen, keıbir dinı fanat, radıkaldarmen jáne ózge de ultaralyq jaıttarmen baǵalamaý kerek. Eshkim ultyn tańdap týmaıdy, biz qazaq bolyp týdyq. Ol – taǵdyr, ol – Allanyń jazǵany.
- Bul týraly Quran Kárimde:
«Kók pen jerdiń jaratylýy, tilderiń men tústerińniń áralýan bolýy Allanyń dálelderinen...» (Rým súresi, 22-aıat).
«Ýa, adamdar! Senderdi er men áıel qylyp jarattyq. Sondaı-aq ózara mádenıet qurý úshin senderdi rýlar men ulttarǵa bóldik. Senderdiń Allanyń aldynda eń qurmettileriń – eń taqýa bolǵandaryń...» (Hýjýrat súresi, 13-aıat).
- Osy aıattarda adamzattyń tili men túrin ártúrli qylyp Allanyń ózi jaratqandyǵy aıtylǵan. Olaı bolsa, «aldymen qazaq bolǵan durys pa» degen suraq orynsyz. Olaı suramasaq ta qazaqpyz. Qazaq bolyp týǵandyqtan qazaqsha sóıleý kerek, tegin, tarıhyn, tól mádenıetin bilip, ultyn, tilin, Otanyn, elin, jerin súıý kerek jáne tarıhyn, dástúrin, mádenıetin, qundylyǵyn qurmetteý kerek. Oǵan ıslam dini tyıym salmaıdy. Alla qazaqtyń qazaq bolyp ómir súrýine qarsy emes. Óıtkeni qazaqty Alla qazaq qylyp jaratqan.
- Sońǵy aıattaǵy taqýa sózine toqtalar bolsaq, taqýalyq – tek qana namaz oqý, oraza ustaý, qajyǵa barý emes, taqýalyq onymen shektelmeıdi. Shyn taqýalyq – ımannan keıin kúná is jasamaý, haram jemeý, adal, ádil, taza jáne mádenıetti, jaqsylyqqa jany qumar arly adam bolý.
- Sondyqtan áleýmettik jelidegi keıbir jeke ári birjaqty kózqaras, qate paıym, daqpyrt uran, jeleý sózderge aldanbaı, ár máselege aqylmen, naqty derekter negizinde danalyq paıymmen baǵa bergen durys.
- Tarıhı tájirıbe boıynsha dinsiz qoǵamnyń da, din isinde fanatızmge berilip, shekten shyqqan birjaqty qoǵamnyń da ońǵany joq. Ár nárseniń orta joly men tepe-teńdigi bary sózsiz. Olaı bolsa, ult pen din isin durys paıymdap, tepe-teńdigin saqtaı bilý asa mańyzdy.
- Qazirgi tańda ıslamnyń jaryǵyna kóleńke túsirip, tazalyǵyn kirletetin, adamdardy tiksindiretin nemese dinmen júrseń boldy, qazaqtyń anasy teris, mynasy teris, qazaqtyń tarıhy men dástúri mańyzdy emes degen sekildi ulttyq tarıh pen tanymdy joqqa shyǵaryp, ultty, tarıhty, tildi, dildi, eldi, jerdi, ulttyq mádenıetti mansuqtaıtyn, óz ıdeologııasyn tyqpalaıtyn fanat, radıkal ýaǵyzshylar men túrli jat aǵymdardyń qate túsinikterine ókpelep, tutas ıslamdy qaralaý, dinnen tutastaı bas tartý, ıisi musylmanǵa renjý durys emes. Muny din ustansyn, ustanbasyn beıtarap kózqaraspen qaraǵan saý aqyl ıeleri de maquldamaıdy. Óıtkeni tutas ıslamdy aıyptaý, jalpy dinnen bas tartý, qanshama ǵasyrlyq tarıhty, mádenıetti, tanymdy, rýhanııatty, eleýli tulǵalardy aıyptap, odan bas tartý degen sóz. Al ótken tarıhy men rýhanı qundylyǵynan bas tartqan adam tamyrsyz qańbaq sııaqty. Ol assımılıatsııaǵa ushyraıdy.
