QOLǴA SÝ QUIý

Qonaq kelgende qolǵa sý quıý degen dástúr bar. Rasy kerek, sý quıýdan bárimiz qashatynbyz. Biri samaýyrǵa sý toltyryp, biri oshaqqa otyn tasyǵan bola qalady. Aǵalarymyz: «Adamnyń kishisi bolǵansha, ıttiń kúshigi bol», bar, qolǵa sý quı», – dep júgirtip jiberedi. «Úlkendi tyńdaý kerek!» Bir qolǵa quman, bir qolǵa shylapshyn, moıynǵa súlgi asyp, qolǵa sý quıasyń. Onyń da óziniń tártibi bar. Ákemiz anadaı jerde: «Sý etekten, bata tórden» degen, «oń jaqtan bastap quı», «bir qolyńmen shúmegin ustap tur», «saryldatpa, úzip-úzip úsh ret quı», «tórtinshisin qonaq surasa ǵana quı», – dep baqylap turatyn. Sýdy ne úshin úzip quıatynyn da eseıe kele bildik. Ádette, qaıtqan kisiniń denesin jýyndyryp, meıram sýyn quıǵan kezde ǵana ojaýdaǵy sý taýsylǵansha úzbeı quıady eken.

Sý quıyp turyp: «Qolyn nege dalada jýa salmaıdy?», «Adamdy áýrelemeı ózderi-aq jýyp kirse bolady ǵoı», – dep kir sýdan jıirkenip, ishteı jaqtyrmaı turasyń. Qarııalar: «Molda bol!», «Úlken jigit bol!», «Kóp jasa!», «Qataryńnyń aldy bol!» – dep alǵys aıtyp, batasyn berip jatady. Eger sol kezde osynyń bári jazylǵan kitap bolǵanda, bul dástúrge basqasha qarar ma edim. Qolǵa sý quıýǵa talasa-tarmasa asyǵar ma edik, kim bilsin?!

Qazaq halqynda úıge qonaq kelgende jas balanyń qolyna quman berip, moınyna súlgi asyp, as isherdiń aldynda qonaqtardyń qolyna sý quıǵyzatyn dástúr bar. Ańyz boıynsha bul dástúr Súleımen paıǵambardan qalǵan desedi.

Dáýit paıǵambar otyz ulynan aırylǵan soń qaıǵydan qan jutady. Ulyq Alla ony jubatý úshin oǵan taǵy bir ul syılaıdy. Dáýit uldy bolardyń qarsańynda Jebireıil perishte ýahı ákeledi.

– Áı, Dáýit! Ulyq Alla saǵan bir ul násip etedi. Biraq sharty sol: ol balanyń qyzyǵyn toǵyz jyl ǵana kóresiń. Osyǵan rızasyń ba? – deıdi. Dáýit ishteı qynjylsa da: «Jappar ıemniń ámirine ne qylsa da, rızamyn», – dep kelisedi. Kóp uzamaı Dáýit uldy bolyp, esimin Súleımen qoıady.

Dáýit patsha bolǵandyqtan, onyń saraıyna kún saıyn júzdegen adam qonaqqa keledi eken. Sol kezde jeti jasar Súleımendi bir qolyna quman, bir qolyna súlgi ustatyp, saraıdyń aldynda qyzmetke qoıady. Bala kúni boıy kirgen-shyqqan qonaqtardyń qolyna sý quıyp, alǵysyn alady. Onyń adal qyzmetine rıza bolǵan qonaqtar:

– Ǵumyr jasyń uzaq bolsyn!

– Qudaıdyń súıikti quly bol!

– Basyńnan baq, astyńnan taq ketpesin!

– Ádil patsha bol!

– Eki dúnıeniń syryn bil!

– Dushpanyńa qatal, dosyńa adal bol!

– Ǵalym bol! – dep, toqsan toǵyz túrli tilek aıtyp, bata beredi eken. Arada on bes jyl ótedi. Súleımenniń buǵanasy bekip, qabyrǵasy qataıyp, oıy da, boıy da ósip, azamat bolyp er jetedi.

Bir kúni Dáýit Ulyq Allaǵa:

– Ýa, Alla, maǵan ulyńnyń qyzyǵyn toǵyz jyl ǵana kóresiń dep ediń. Bul ne hıkmet? – dep suraıdy. Ulyq Alla:

– Ras aıtasyń. Súleımenniń peshenesine toǵyz jyldyq ǵumyr jazdym. Biraq zerek ulyń qonaqqa qyzmet etýden sharshamady. Aqsaqaldardyń batasyn alýǵa qumar boldy. Kún saıyn adamdar oǵan meniń 99 esimimdi aıtyp, shyn júrekten alǵys jaýdyryp, batasyn beredi. Kóptiń alǵysymen onyń ǵumyr jasy uzardy. Meniń bir esimim – Halyq. Halyqtyń tilegin qabyl etpeý ulyqtyǵyma syn bolar. Búginnen bastap Súleımenge 99 túrli muǵjıza berem. Jerdegi búkil taý-tas, ań-qus, on segiz myń ǵalamǵa patsha qylamyn, – dedi. Sodan bastap Súleımenge darymaǵan keremet qalmapty desedi.

Osyǵan oraı «Súleımen de sý quıǵan», «Sý ıesi Súleımen» degen sózder el arasyna taralypty.

Qazir de qazaq halqy úıge qonaq kelgende jas balasynyń qolyna quman men súlgi berip: «Úlken kisilerdiń batasyn al», – dep sý quıǵyzady. «Batamenen el kógerer, jańbyrmenen jer kógerer» degen támsil sóz Súleımennen qalǵan eken...