QURBAN AIT – ULYQ MEIRAM!
Dinimizde bul merekeniń alar orny aıryqsha. Óıtkeni, qasıetti Qurban aıt eldiń birligin kúsheıtip, ózara baýyrlastyqty arttyrady. Asyl dinimizde dáriptelgen dinı dástúr ǵasyrlar boıy halqymyzdyń qanyna sińip, Uly dala tósindegi ulyq merekege aınaldy. Qurbandyq – úlken tarıh, uly ǵıbadat. Qurban aıt merekesi tarıhynyń tamyry sonaý Ibrahım (ǵ.s.) paıǵambar zamanynan bastaý alady. Qurban shalý – paıǵambarlar atasy Ibrahımniń (ǵ.s.) súnneti. Alaıda, qurbandyq dəstúr keıingi musylman úmbetke de mura bolyp qaldy.
Alla Taǵala musylman jurtyna násip etken bul meıramda musylmandar jýynyp, taza da jańa kıimin kıip, hosh ıisti átirin seýip, meshitke aıt namazyna keledi. Aıt namazyn oqyp bolǵannan keıin bir-birin múbárak merekemen quttyqtap, qushaq jaıyp, ókpe-renishi bolsa keshirip, baýyrmaldylyqpen qaýyshady. Sondaı-aq, meıramnyń aty aıtyp turǵandaı, Allanyń razylyǵy úshin júregi izgi jandar qurbandyq maldaryn soıyp, etinen turmysy tómen otbasylarǵa taratady. Múmkindiginshe sadaqasyn da muqtaj jandarǵa beredi. Aıta keter nárse, Aıt merekesin musylman qaýymynyń kóp bolyp toılaýynyń, dýmandy etip ótkizýiniń esh ábestigi joq. Tek sharıǵat sheńberinen shyǵatyn qylyqtarǵa, daraqylyq pen ysyrapshyldyqqa jol bermeýleri kerek. Tań azanymen minájat etýden bastalatyn mereke qazaq dalasynda ózine jarasymdy sán-saltanatymen ımandylyq dýmanyna jalǵasady.
Fakıh bın Sad (r.a.): «Alla elshisi (s.ǵ.s.) oraza, qurban aıt jáne arapa kúnderi ǵusyl quıynatyn»[1], – dese, al Hasan bın Álı (r.a.): «Bizge Alla elshisi aıt kúni eń jaqsy ıissýdy sebýdi buıyrǵan edi»[2], – deıdi. Bul hadıster kúlli musylmandy aıt kúnderi jan men tán tazalyǵynyń úılesimdi bolýyna úndeıdi. Óıtkeni, bul – mereke kúni. Meıramnyń nyshany sezilip turýy tıis.
Qasıetti Qurban aıt meıramy musylmandardyń Mekke men Mádına shaharlarynda qajylyq paryzyn óteý kezeńimen aıaqtalady. Qurban aıt merekesinde múmkindigi bar árbir musylman balasy Alla Taǵalanyń rızashylyǵy úshin qurbandyq shalýy tıis. Aıta keteıin, qurbandyq shalý tek mal baýyzdaýmen ǵana shektelmeıdi. Onda adamnyń ishki nıeti, shyn peıili, dinge bekemdigi, taqýalyǵy, basqalarǵa janashyrlyǵy tarazyǵa túsedi. Sondaı-aq, pendeniń pendeshiligi men márttigi, sarańdyǵy men jomarttyǵy da synalady.
Ərbir jaǵdaıy bar əri jolaýshy emes musylmanǵa qurbandyq shalý – ýəjip (musylmandyq mindet). Quran Kərimde: «Rabbyń úshin namaz oqy jəne qurbandyq shal»,[3] – degen əmir bar.
Sharıǵatta adamnyń shamasy kelmeıtin mindettemeler joq. Óıtkeni, din muraty – adamnyń dilin túzeý, turmysyn retteý. Sharıǵattyń ərbir əmiri men tyıymynyń astarynda adamnyń jeke basyna jəne jalpy qoǵamǵa paıdaly hıkmetter bar.
Qurbandyq shalǵan eń birinshi, Qurban shalynatyn jerdiń taza bolýyna kóńil bólýi tıis. Maldy soıatyn jerge urmaı-soqpaı aparyp, ony qubylaǵa qaratyp, sol jaǵymen jatqyzylady. Sosyn «Iá, Alla Taǵalam, Ibrahım men Muhammed paıǵambarlardan qabyl alǵanyńdaı meniń de qurbandyǵymdy qabyl ala gór!» dep bata jasalady. Sosyn «Allahý akbar!» jáne «Lá ıláha ıllallah» dep aıtylyp turady. Qurban shalatyn adam maldy qınamaı jumsaq baýyzdaýǵa kóńil bólýi kerek. Maldyń kózinshe pyshaqty jalańdatyp qaıraýǵa bolmaıdy. Pyshaq ótkir bolýy tıis. Óıtkeni, Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.): «...Qurban shalatyn adam pyshaǵyn jaqsylap qaırasyn, maldy qınamaı jumsaq baýyzdasyn», – degen hadısi bar. Mine, munyń ózi asyl dinimizdiń adam turmaq, maldyń ózine jábir kórsetpeý kerek ekenin uqtyryp otyrǵan joq pa?!
Kez kelgen mal qurbandyqqa jaramaıdy. Qurbandyqqa qoı, eshki, sıyr, túıe malynyń erkekteri de, urǵashylary da jaramdy. Qoı men eshki tóliniń eń kemi bir jasar bolýy qajet. Degenmen, alty aılyq qozy bir jasar qoı sekildi iri, qońdy bolsa qurbandyqqa jaramdy. Al, eshkiniń mindetti túrde bir jasqa tolǵan bolýy qajet. Sıyr eki jasqa, túıe bes jasqa tolǵanda qurbandyqqa shalýǵa bolady. Sondaı-aq, qurbandyq malynyń deni saý, etti jáne dene músheleri túgel bolýy kerek. Onyń boıynda qurbandyq retinde shalýǵa kedergi keltiretin kemshilikter bolmaýy qajet. Máselen, qurban malynyń eki nemese bir kóziniń soqyr, baýyzdalatyn jerge ózdiginen júrip bara almaıtyndaı álsiz, eki qulaǵynyń ne bir qulaǵynyń basym bóliginiń joq bolýy sekildi kemshilikteri tabylsa, jaramsyz bolyp tabylady.
Adam qurbandyqty óz qolymen baýyzdaǵany abzal. Óıtkeni, bul – qulshylyq amal. Sondyqtan qurbandyq ǵıbadatyn ózi oryndaǵany jaqsy. Mal baýyzdaı almaǵan jaǵdaıda qasapshynyń janynda turyp, óz kózimen kórgeni durys. Sebebi, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) qyzy Fatımaǵa (r.a.): «Qurbandyǵyńa kýá bol. Óıtkeni, qurbandyqtyń eń alǵash tamǵan qanymen barlyq qate-kemshilik keshiriledi»[4], – degen eken.
Qurban aıt – halyqtyń yntymaǵyn nyǵaıtyp, eldiń aýyzbirshiligin kúsheıte túsetin aıtýly mereke. Bul – Alla Taǵalanyń bizge tartý etken merekesi. Musylman balasynyń qulshylyq amaldary jamaǵatpen jáne aýyzbirshilikpen atqarylady. Qurban aıt – sonyń úlken aıǵaǵy. Bul mereke ısi musylmannyń birligi men berekesin taǵy da pash ete túsedi.
Quran Kərimde: «...Odan ózderiń de jeńder jəne muqtajǵa da jegińizder», – degen aıat bar.
Qurbandyq etin úshke bólip, taratady. Bir bóligi ózine qalady, ekinshi bóligi aǵaıyn-týys, kórshilerge beriledi, úshinshi bóligi kómekke muqtaj kisilerge úlestiriledi. Meshitterimizde jyl saıynǵy qalyptasqan dástúrge saı, qurbandyq eti əleýmettik az qamtylǵan, kóp balaly jəne jaǵdaıy tómen otbasylarǵa taratylady.
Bıyl da jyl saıynǵy úrdis boıynsha Qurban aıt merekesiniń qurmetine Elorda meshitteriniń uıymdastyrýymen «Rabbyń úshin Qurban shal!» qaıyrymdylyq sharasy ótip jatyr. Qurbandyq etteri Nur-Sultan qalasyndaǵy muqtaj jandarǵa taratylady.
Jyl ótken saıyn halyq merekeniń qadir-qasıetin tereńinen sezinip, qurbandyq shalýshylar qatary kóbeıip keledi. Sharıǵı normalardy saqtap, qurbandyq malyn soıý – úlken jaýapkershilikti qajet etedi. Sondyqtan Nur-Sultan ókildigi qurbandyq shalynatyn nysandarda qyzmet etetin qasapshylarǵa arnaıy semınar-trenıng uıymdastyryp, bilikti dinı mamandar qurban shalýdyń sharıǵı úkimderi men talap-sharttaryn keńinen túsindirý jumystaryn júrgizip keledi.
Taǵy aıta ketetin nárse – qurbanǵa shalynǵan maldyń eshqandaı bólsheginen qasapshynyń aqysy retinde tóleýge bolmaıdy. Bul jóninde sahaba Álı (r.ǵ.) bylaı deıdi: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) túıeler qurbandyqqa shalynǵan ýaqytta basynda turýymdy jáne terileri men júnderin taratýymdy ámir etti. Olardyń eshbir nársesin qasapshy aqysy retinde berýge maǵan tyıym saldy. Qasap aqysyn biz ózimiz beretinbiz». Qurban aıtta qurbandyqty óz ádebı normalaryna saı durys shalýdy – aıttyń ózine tán mádenıeti dep aıtar edim.
Bıyl da Astana qalasynyń ákimdiginiń bastamasymen elordamyzda Qurban aıt merekesi joǵary deńgeıde atap ótkizilgeli otyr. Qaladaǵy qulshylyq ordalarynyń aýlasyna kıiz úıler tigilip, ulttyq sporttyq oıyndary uıymdastyrylady. Jáne «Meıirimdilik mekeni» atty merekelik jármeńkeler uıymdastyrylady.
Bıyl qasıetti meıram 11-tamyz kúni meshitterde aıt namazyn oqýmen bastalady. Onyń artyqshylyqtaryn toqtalar bolsaq, áýeli Islamdaǵy eki aıt merekesiniń ózindik erekshelikteri bar ekenin eskere ketken jón. Máselen, Ramazan aıynyń Oraza aıtynda tańerteń meshitke aıt namazyna kelerden buryn úıden qurma sekildi taǵamdardan dám tatyp shyqqan abzal bolsa, Qurban aıtynda nár tatpaı shyqqan durys. Munyń máni mynada, ardaqty paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) sol kúngi orazasyn jańa soıylǵan qurban etimen ashqandy qup sanaǵan. Sondaı-aq, Oraza aıtta pitir sadaqasy berilse, Qurban aıtta jaı sadaqa beriledi.
Al «Arapa» atalǵan kún – Qurban aıttyń aldyndaǵy qajylyqtyń eń basty sharty bolyp esepteletin «arafat ýaqfasyn» oryndaý úshin qajylardyń Arafat taýyna baryp, belgili bir ýaqyt turýynan shyqqan. Arapa kúni tańǵy namazdan bastap Qurban aıttyń tórtinshi kúniniń asyr namazyna deıin árbir paryz namazynan keıin «tashrıq tákbirleri» aıtylady.
Al, qurbandyq maly Qurban aıt namazynan keıingi úsh kún ishinde soıylady. Súıikti paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) merekeniń bastalýy men qurban shalýdyń ýaqytyna qatysty: «Bizdiń bul kúnde alǵashqy atqaratyn isimiz – namaz oqý, sosyn qaıtyp kelip, qurbandyq shalý. Kim de kim osylaı etse, bizdiń súnnetimizge ergeni. Al kim de kim budan buryn qurbandyǵyn shalatyn bolsa, bul qurbanynyń otbasyna berilgen etten aıyrmashylyǵy joq. Munyń qurban bolýy múmkin emes», – degen. Iaǵnı, qurbandyq soıý kezinde osy jaıttarǵa da kóńil bólgenimiz durys.
Alla Taǵala barsha musylman qaýymynyń bul kúnderi shalǵan qurbandyqtaryn qabyldyqqa jazyp, atqarǵan árbir izgi amal-áreketterine saýaptan jazǵaı! Qurban aıt qutty bolsyn!
[1] Ibn Májá.
[2] Mýstadrak.
[3] «Káýsar» súresi, 2-aıat.
[4] Baıqahı.
