Toleranttylyq – Islam talaby
Islam – barlyq dinderge qurmetpen qaraıtyn din. Ásirese, ıahýdı, hrıstıan dinindegilerge asa iltıpat kórsetip, olardy «Kitap ıeleri» dep ataıdy. Osy dıalog kóp ýaqyttan beri Islamnyń dinaralyq kelisim jaǵynda ekenin bildirip, dostyq, yntymaq, birlik jolynda qyzmet atqaryp keledi. Beıbitshilik, tatýlyq, qarym-qatynas pen kórkem dostyq, jaqsylyq pen ózara járdemdesý sekildi ıgilikti isterdiń barlyǵy da Islam dini nasıhatynyń negizi. Óıtkeni, Islam – ıman qundylyǵyn baǵalaıtyn kúlli adamzatqa arnalǵan din. Sondyqtan Islam dininiń óz ustanymy, kózqarasy, mentalıteti, ereksheligi bar.
Birinshiden, musylman ózge din ókilderin, tipti dinsizdi de «kápirsiń» dep renjitpeıdi. Alaıda, onyń kúpirligine razy da bolmaıdy. Dinimizde kúpir iske razy bolý kúpirlik sanalady.
Ekinshiden, musylman emes adam Allany yzalandyratyn amal jasasa, musylman oǵan ashýlanady, ashý, yzamen qaraıdy. Degenmen musylmandarda jaqsy kórý nemese ashýlaný sezimi tek Alla úshin ǵana bolýy tıis. Hazireti Álı (r.a.) birde bir kápirdi jerge qulatyp salady. Kápir qulap bara jatyp Álıdiń betine túkirip jiberedi. Qylyshymen ony týrap tastaǵaly turǵan Álı (r.a.) birden raıynan qaıtyp, kápirdi óltirmedi. Sońynan álgi kápir Álıge arnaıy kelip: «Janym qınalmaı tez shyqsyn dep men seniń betińe túkirgen edim. Al sen meni óltirýden bas tarttyń. Sonyń sebebin suraı keldim», – deıdi. Sonda Álı (r.a.): «Men saǵan Alla úshin ashýlanyp turǵan edim. Kenet betime túkirgen kezde ashýym Alla úshin emes, ózimniń nápsim úshin bola qaldy. Sondyqtan ózim úshin ashýlanyp soqqy berý kúná bolady dep raıymnan qaıttym», – degen eken. Mine, osy oqıǵadan keıin álgi kápir bop júrgen kisi Islam dinin qabyldaǵan eken.
Úshinshiden, Islam dini olarmen, ıaǵnı ózge din ókilimen mámilemiz durys, mańyzdy bolýyn, qarym-qatynasymyz ynsapty, ádil, týra bolǵanyn qalaıdy. Eger aramyzda soǵys bolyp jatpasa, syılyq jasap, qarym-qatynasty nyǵaıta berý kerek dep eskertedi. Quranda: «Alla Taǵala sendermen din jaıynda soǵyspaǵan jáne jurttaryńnan shyǵarmaǵandarǵa jaqsylyq jasaýǵa, ádil bolýlaryna tyıym salmaıdy. Rasynda, Alla Taǵala ádildikti jaqsy kóredi» («Mumtahına» súresi, 8-aıat) deıdi.
Tórtinshiden, musylman ózge din ókiline tolyq senip, súıenip te qalmaıdy. Quranda: «Allaǵa jáne aqyret kúnine ıman keltirgen bir eldiń – Allaǵa, onyń elshisine qarsy kelgenderdi dos sanaıtynyn kórmeısiń...» («Mýjadálá» súresi, 22-aıat) degen. Demek, Islam ózge dindegilermen jaqsy qarym-qatynasta bolýdy quptaǵanymen, olardan saq bolýdy da eskertedi. Musylman musylmanmen dos bolǵanyndaı, kápir men musylman arasynda ondaı deńgeıde qarym-qatynas bolmaıdy.
Besinshiden, «Kitap ıeleri» daıyndaǵan taǵamdardy jeýge bolady (árıne, dinimizde halal sanalǵan bolsa), syılyqtary qabyldanady. Quranda: «...Kitap ıeleriniń daıyndaǵan taǵamy, (baýyzdaǵany da) halal etildi» («Máıda» súresi, 5-aıat) delingen. Birde Mádına qalasynda bir ıahýdı Paıǵambarymyzdy (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) úıine tamaqqa shaqyrǵany aıtylady. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) onyń shaqyrýyn qabyl etip, úıine qonaqqa barady. Aldyna ákelgen taǵamnan dám aýyz tıedi.
Altynshydan, musylman áıeldiń kápirge kúıeýge shyǵýyna ruqsat joq. Iaǵnı musylman emes janǵa qyzdarymyzdy nekelep bermeımiz. Ondaı nekege Islam dini túbegeıli qatań tyıym salady. Al musylman qyzǵa úılený úshin ıslam dinine kirý kerek. Qasıetti Quranda: «(Musylman) áıeldiń, olarǵa (kápirler er kisige nekesi) halal emes, olar (kápir er kisiniń) bularǵa (musylman áıelderge nekesi) halal emes» («Mumtahına» súresi, 10-aıat)
deıdi. Al musylman er kisilerge kápirlerdiń ishinde tek kitap ıeleriniń qyzdaryn nekelep alýǵa bolady. Bul týraly Qurannyń «Máıda» súresiniń 5-aıatynda: «Múminderden abyroıly áıeldermen jáne senderden buryn kitap berilgenderden (hrıstıan, ıahýdı) de abyroıly áıeldermen máhirlerin berip, boı sýytýshy, astyrtyn kóńildes bolmaı úılenýleriń halal etildi», – dep keledi.
Islam dininiń tujyrymy boıynsha dinaralyq ún qatysý – Alla Taǵalanyń ámiri, Paıǵambarymyz Muhammedtiń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) súnneti. Súıikti paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) qaı kezde de Qurannyń ámirine boıusynyp, kitap ıelerimen tyǵyz baılanysta bolyp, únemi ún qatysyp otyrdy. Onyń hrıstıandarmen dıalogy alǵash ret ózine Jaratýshydan ýahı kelgen sátten-aq bastalǵan bolatyn. Óıtkeni Muhammedtiń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) paıǵambarlyǵyn alǵashqy bolyp rastaǵan Ýaraqa ıbn Naýfal degen hrıstıan ǵulamasy edi. Ol – Muhammedke Musa men Isa paıǵambarlarǵa (ǵ.s.) Jábireıil perishte arqyly Alla Taǵalanyń ýahı habary túskeni sekildi ýahıdiń kele bastaǵanyn túsingen alǵashqy adam.
Mekkede alǵashqy musylmandardy múshrikter óz elinen qýyp, úıinen kóshirip jiberip, qatty jábir kórsetkende – qınalǵan musylmandardy Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) kitap ıeleri hrıstıandardyń eli Efıopııaǵa shyǵaryp saldy. Paıǵambarymyz olarǵa: «Efıopııaǵa qonys aýdaryńdar. Óıtkeni, sol eldi basqarǵan patsha týraly jaqsy oıdamyn. Onyń qudaıy men bizdiń qudaıymyz bir ǵana Alla. Bizdiń dinimiz ben onyń dininiń ortaq senimderi kóp. Ol patshanyń jerinde eshkim senderge zulymdyq kórsetpes. Ol jer durys jáne senimdi ólke. Alla elde jeńildik bergenge deıin sol jerde qalyńdar», – dep buıyrdy. Tipti, sol hrıstıan patshasynan kómek surap hat ta jazdyryp jiberdi.
Ýaqyty kelip, Paıǵambarymyz Habashstannan Mádınaǵa kelgen hrıstıandardy óziniń úıine qonaqqa shaqyrady. «Bular kezinde Efıopııaǵa panalap barǵan musylmandardy qurmet tutqan. Sondyqtan bular bizdiń úıde qonaq bolady» dep olardy óz úıinde qonaq etip, qurmet kórsetken.
Mádınaǵa kóship kelgennen keıin de Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hrıstıandarmen dıology arta túsken. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hrıstıan memleketteri bolyp turǵan Mysyr patshasy jáne Rım ımperatoryna hat jazyp, ortaq til tabysýǵa shaqyrdy. Sonymen qatar, hrıstıan dinbasylaryna da hat joldap, aqıqat din Islamǵa shaqyrdy. Bulardyń ishinde eń nazar aýdararlyq dıolog Haq elshisiniń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) najrandyq hrıstıandarmen únqatysýy edi.
Islam barsha adamzatqa ádildikti úlgi, zulymdyqty haram etedi. Ózara járdem berý, meıirimdi de rahymdy, baýyrmashyl bolý – onyń ulyq tálimderinen. Islam dini aqyl men parasatty joǵary qoıa otyryp, ózgeniń de oı-pikirine qurmetpen qaraıdy. Adamdy bir ǵana senimge arqandap, oǵan qatań kózqarastardy tańbaıdy, oǵan eshkimdi májbúrlemeıdi. Quran Kárimde: «Dinde zorlyq joq» («Baqara» súresi, 256-aıat) delingen. Bul – dinimizdiń ustanymy, adamzatqa kórsetken joly, Alla Taǵalanyń nyǵmetin qadirleý, salıqaly maqsat qoıýyna kómektesý dep baǵamdaımyz. Jaratýshy Iemiz álemdegi barlyq is-sharalardyń aq-qarasyn ajyratyp bergennen keıin adam balasynyń qaı joldy tańdaýyn óz erkine salady.
Árıne, Alla Taǵalanyń barsha adamzattyń bir ǵana senim-nanymyna uıytyp qoıýyna qudireti jetedi. Biraq Ol adamzatqa ózi jaratqan basqa maqulyqtaryna bermegen aqyl-oı, sana bostandyǵyn bergendikten, úlken senimmen erkine jiberedi. Bul turǵyda Alla Taǵala: «Sen adamdardy musylman bolýǵa kúshtep kóndiremin dep oılaısyń ba? Joq, jer betindegi adamdar tek Alla Taǵalanyń buıryǵy bolsa ǵana túgel musylman bolady» («Iýnýs» súresi, 99-aıat) deıdi. Budan shyǵatyn qorytyndy – Islamdy jappaı qabyldaý tek bir Allanyń qalaýynda. Jaratýshymyz adam balasyn jalpy qaı dinde bolsyn, ózara mámilemen beıbit ómir súrýge mindetteıdi.
Din – sanaly adamdardy, óz erki jáne qalaýymen qaıyrly, ıgi isterge jeteleıtin qudiretti kúshti Jaratýshynyń zańy. Din – tárbıe, baqytqa jeteleıtin, Iman men Haq zańdaryn qamtıtyn týra jol. Din – súıispenshilik, qurmet. Din – senim, ǵıbadat, duǵa. Din – adamzat, otbasy, qoǵamdy damytyp, úılestirýshi kúsh.
Asyl dinimizdiń ulaǵatty da tárbıeli qaǵıdalarynan dinaralyq tatýlyq pen úılesimniń adamzat ataýlynyń aldynda kıeli borysh ekenin eskersek, sol kıeli boryshymyzdy ár sanaly azamat tıesili dárejede atqarsa, qoǵamymyzdyń tynysh ta beıbit ǵumyr keshetinine bizdiń kúmánimiz joq. Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń óz sózinde: «Álemde bir ǵana qaýym bar, ol – adamzat qaýymdastyǵy. Bir ǵana jaratýshy bar, ol – Alla Taǵala. Bir ǵana til bar, ol – júrek tili. Endeshe barsha adamzattyń tilegi bir», – dep atap ótedi. Olaı bolsa, osy tatýlyq pen izgilik jolynda Uly Jaratýshymyz bizderge ımandylyq pen taqýalyqty, bereke-birlik pen órkendeýdi násip etsin!
Erbolat JÚSIPOV,
Nur-Sultan qalasynyń jáne
«Áziret Sultan» meshitiniń Bas ımamy
