Jasandy uryqtandyrýdyń sharıǵı úkimi
Jasandy uryqtandyrýdyń sharıǵı úkimi
Ответ
Asa meıirimdi, erekshe raqymdy Allanyń atymen bastaımyn. الحمد لله ربّ العالـمين و الصّلاة و السّلام على خير خلقه مـحمّدٍ و آله و أصحابه أجـمعين Barsha madaq ataýly álemderdiń Rabbysy Allaǵa tán. Adamzattyń asyly Muhammedke, onyń otbasy men barsha sahabalaryna salaýat pen sálem bolǵaı! Qoldan uryqtandyrý degenimiz, er kisi men áıel tabıǵı jolmen ózdiginen uryqtana almaǵan jaǵdaıda áıeldiń jumyrtqa kletkasy men er adamnyń uryǵyn arnaıy medıtsınalyq tútiksheler kómegimen biriktirip uryqtandyrý. Uryqtandyrylǵan bul zıgota artynsha áıel jatyryna salynady. Medıtsınada jasandy uryqtandyrýdyń birneshe túri bar. Ony syrttaı jáne ishteı uryqtandyrý dep ekige bólip qarastyrsaq bolady. Ekeýiniń arasyndaǵy aıyrmashylyqqa kelsek, ishteı uryqtandyrý áıel adamnyń jatyrynyń ishinde júzege asady. Syrttaı uryqtandyrý er adamnyń uryǵy men áıel adamnyń jumyrtqa kletkasy jatyrdyń syrtynda arnaıy tútikshelerde uryqtandyrylý arqyly iske asady. Biraq eki jaǵdaıda da balanyń damýy, ósýi jatyrdyń ishinde bolady. I. Qoldan ishteı uryqtandyrý tásili. 1) Kúıeýiniń uryǵyn áıeliniń jatyryna ishteı uryqtandyrý arqyly ornalastyrady. Sharıǵatta bul ádiske ruqsat berilgen. Erkektiń uryǵy ózdiginen tabıǵı túrde áıeliniń jatyryna jete almaǵandyqtan osy ádis qoldanylady. 2) Áıeldi kúıeýinen tys ózge bir er kisiniń uryǵymen uryqtandyrý. Kóbinese bul tásil kúıeýi belsiz, ıaǵnı tabıǵı jolmen de jasandy jolmen de uryqtanýǵa kelmegen jaǵdaıda ári ony emdeý múmkindigi bolmaǵan kezde júzege asady. Mundaı jaǵdaıǵa dýshar bolǵan erli-zaıyptylar uryqty satyp alyp bala kóterýge májbúr bolady. Bul tásil Eýropa elderinde qatty damyǵan. Arnaıy uryq saqtaıtyn bankta nobel syılyǵynyń ıegeri t.b. álemge tanymal adamdardyń uryqtaryn katalogtarǵa qoıyp satady. Kimge qaı saladaǵy adamdar qajet bolsa sol katalogtan kereginshe tańdap alady. Bul tásil tolyǵymen sharıǵatqa qaıshy. 3) Áıeldiń jatyry bala kóterýge jaramdy biraq jumyrtqa kletkasynda bir kinarat týyndalǵan sátte jasalatyn tásil. Bul kóriniste kúıeýiniń uryǵyn bógde áıeldiń jatyryna tabıǵı nemese jasandy jolmen salady. Bes kún ótken soń dáriger uryqtanǵan jumyrtqa kletkany alyp, áıeliniń jatyryna salady. Uryqtandyrýdyń bul túri AQSh-ta keń taraǵan. Bul kórinistiń úkimi haram bolyp sanalady. Sebebi bala erli-zaıyptylyq odaqsyz dúnıege keledi. Óıtkeni uryq kúıeýine tıesili bolǵanymen jumyrtqa kletka bógde áıeldiki. II. Syrttaı uryqtandyrý tásili. Bul ádiske júginýdiń negizgi sebebi áıeldiń qynap tútiksheleriniń bitelip qalýynan jáne er adam uryǵynyń álsiz bolýynan týyndaıdy. Syrttaı uryqtandyrýdyń da birneshe túri bar. 1) Erli-zaıyptylardyń atalyq uryǵy pen analyq jumyrtqa kletkasy arnaıy zerthanalarda syrttaı uryqtandyrylady. Keıin jumyrtqa kletka, ıesi bolyp tabylatyn áıeldiń jatyryna engiziledi. Bul tásil arqyly sábı súıýge sharıǵatta ruqsat etilgen. Óıtkeni, uryq kúıeýine tıesili, al jumyrtqa kletka jáne zıgota engiziletin jatyr nekeli áıeline tıesili. 2) Jumyrtqa kletkasynan aıyrylǵan nemese qandaı-da bir sebeppen jumyrtqa kletkalary bólinbeı qalǵan áıel kúıeýiniń uryǵyn bógde bir áıeldiń jumyrtqa kletkasymen arnaıy tútikshelerde syrttaı uryqtandyryp, sońynan óziniń jatyryna engizedi. Bul ádis sharıǵatqa qaıshy. Sebebi kúıeýiniń uryǵy bógde áıeldiń jumyrtqa kletkasymen uryqtandyryldy. Bulaı isteý zına jasaǵanmen teń ári tektiń buzylýyna jol ashady. 3) Arasynda neke bolmaǵan er men áıel uryqtaryn arnaıy zerthanada syrttaı uryqtandyryp, úshinshi bir áıeldiń jatyryna salý. Bul kóriniste úsheýi de bir-birine bógde adamdar. Joǵaryda keltirilgen kóriniste uryq kúıeýine tıesili, jatyr áıeline tıesili bola tura úshinshi jaqtyń aralasýymen sharıǵı turǵydan tyıym salynǵan bolatyn. Demek bul kórinistiń úkimi de haram bolady. 4) Áıeliniń jumyrtqa kletkasyn bógde er adamnyń uryǵymen syrttaı uryqtandyryp áıeldiń jatyryna salý. Bul kúıeýiniń uryǵy ózdiginen uryqtana almaıtyn álsiz nemese belsiz jaǵdaıda júzege asady. Uryqtanýdyń bul kórinisi de sharıǵatqa qaıshy. Sebebi bógde erdiń uryǵyn áıeldiń jatyryna salýy zına jasaǵanmen teń ári tektiń aralasyp ketý qaýpi bar. 5) Bógde áıeldiń jumyrtqa kletkasyn kúıeýiniń uryǵymen arnaıy tútikshelerde uryqtandyrylǵannan keıin, jumyrtqa kletkasy alynǵan bógde áıeldiń jatyryna engizý. Bul kóriniske de sharıǵatta tyıym salynǵan. 6) Jatyry isten shyqqan áıeldiń jumyrtqa kletkasyn bógde er adamnyń uryǵymen uryqtandyryp, úshinshi áıeldiń jatyryna engizý. Sharıǵatymyzda bul ádiske de ruqsat joq. 7) Bógde erdiń uryǵyn bógde áıeldiń jumyrtqa kletkasymen uryqtandyryp, áıeliniń jatyryna engizý. Bul tásilge de sharıǵatta tyıym salynǵan. 8) Áıeldiń jatyry bala kóterýge jaramsyz nemese múldem joq nemese dene bitimin, densaýlyǵyn buzǵysy kelmegen t.b. sebepterdiń saldarynan erli - zaıyptylardyń uryqtaryn arnaıy tútikshelerde uryqtandyryp, ony basqa bir áıeldiń jatyryna engizý arqyly júzege asady. Bul kóriniske de sharıǵatymyzda tyıym salynǵan. 9) Áıeldiń jumyrtqa kletkasyn ajyrasqan nemese dúnıeden ótken kúıeýiniń uryǵymen arnaıy tútikshelerde uryqtandyryp áıeliniń jatyryna engizý. Bul másele tóńireginde ǵalymdardyń arasynda pikir-talas bolǵanymen, biz tyıym salǵan ǵalymdardyń kózqarasyn alamyz. Óıtkeni kúıeýiniń ólýimen nemese ajyrasýymen aralaryndaǵy erli-zaıyptylyq quqyq toqtap qalady. ÚKIM Joǵaryda kórsetilgen ishteı jáne syrttaı uryqtandyrý kórinisterinde uryq jáne jumyrtqa kletka erli-zaıyptylarǵa tıesili bolyp, jumyrtqa kletka ıesi bolǵan áıeldiń jatyryna engizilse sharıǵatta ruqsat etiledi. Al budan ózge kórinisterde tektiń aralasýy jáne zına uǵymy týatyndyqtan sharıǵatta tyıym salynǵan. Sonymen qatar Alla Taǵala adam balasyn ózge jaratylystarynan ardaqty etip jaratqandyqtan, ol óz denesine tıesili eshbir nárseni tipti uryqty da satýǵa quqyǵy joq.
