QAZIRGI TAŃDA QANDAI TERIS ÁDETTER BAR?

07 maýsym 2024 1014 0
Оqý rejımi

 Suraq:Qazirgi tańda qandaı teris ádetter bar? 


Ответ

 Jaýap:  Teris ádetter

 Qazaq salt-dástúrleriniń deni sharıǵatqa qaıshy kelmeıdi. Biraq qazirgi qoǵamymyzda musylmanshylyqqa jat keıbir ádetke aınalǵan kúnáli ister kezdesedi. Solardyń birnesheýine toqtalaıyq.  

Adasqandardyń jolyna ilesý

Qazirgi qazaq qoǵamynda kezdesetin keleńsiz kórinisterdiń biri jat eldiń turmystyq salttaryn, mádenı qundylyqtaryn talǵamsyz ala berý. Dini men tanymy múlde basqa musylman emes halyqtardyń qańsyq bolǵan daǵdy-ǵuryptaryn, teris qylyqtaryn tańsyq kórip, salt-sanaǵa engizýdiń zardaby zor. Bul bizdi ulttyq bolmysymyzdan, musylmandyq minez-qulqymyzdan ajyratatyn, qurdym aparatyn jol. Ardaqty Paıǵambar (s.a.s.) úmbetine osy jaıynda qatty eskertken edi.

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَتَتَّبِعُنَّ سَنَنَ مَنْ قَبْلَكُمْ شِبْرًا بِشِبْرٍ وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ حَتَّى لَوْ سَلَكُوا جُحْرَ ضَبٍّ لَسَلَكْتُمُوهُ قُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى قَالَ: فَمَنْ». مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Ábý Saǵıd ál-Hýdrıden (r.a.) jetken rıýaıatta Paıǵambar (s.a.s.): «Sender ózderińnen burynǵylardyń joldarymen qarystap, shyntaqtap eretin bolasyńdar. Tipti, olar kesirtkeniń inine kirip ketse, sender de oǵan kiretin bolasyńdar», – deıdi. Sahabalar: «Ýa, Allanyń Elshisi! Olar ıahýdıler men hrıstıandar ma?» – dep suraıdy. Sonda Allanyń Elshisi (s.a.s.): «Basqa kim bolsyn?» – dep jaýap beredi[1].  Haramǵa qol salý Qoǵamda kezdesetin keıbir keń taraǵan ádetter musylmanshylyqqa múlde keraǵar keledi. Olarǵa eń aldymen araq, syra, esirtki sııaqty haram nárselerdi tutynýdy, zınaqorlyq sııaqty qatań tyıym salynǵan kúnáli isterdi úırenshikti ádetke aınaldyrýdy jatqyzýǵa bolady.

 عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اِتَّقِ الْمَحَارِمَ تَكُنْ أَعْبَدَ النَّاسِ». رَوَاهُ أَحْمَدُ وَالتِّرْمِذِيُّ.

Ábý Hýraıradan (r.a.) jetken rıýaıatta Alla Elshisi (s.a.s.): «Haram isterden saqtan, sonda adamdardyń ishindegi eń ǵıbadatshyl taqýasy bolasyń», – degen[2].

  Ótirik aıtý

 Adamdar arasynda keń taraǵan jaman qylyqtardyń biri jalǵan sóıleý, jalǵan ant ishý. Bul musylmanshylyqqa jat qylyq. Shyndyq pen ótirik, ıman men kúpirlik qatar júrmeıdi. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بنِ مَسعودٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَصْدُقُ وَيَتَحَرَّى الصِّدْقَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّيقًا وَإِيَّاكُمْ وَالْكَذِبَ فَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَكْذِبُ وَيَتَحَرَّى الْكَذِبَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ كَذَّابًا». مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Abdýlla ıbn Masǵudtan (r.a.) jetken rıýaıatta Allanyń Elshisi (s.a.s.) bylaı deıdi: «Shyndyqty sóıleńder, shynshyl bolyńdar! Rasynda, shyndyq izgilikke aparady, al izgilik jumaqqa aparady. Bir adam shynshyl bolyp, tek shyndyq aıtýdy ádettenedi de, aqyrynda Allanyń aldynda shynshyl bolyp jazylady. Al ótirikten saq bolyńdar! Rasynda, ótirik buzyqtyqqa aparady. Buzyqtyq bolsa, tozaqqa aparady. Bir adam ótirik sóılep, ótirikke ádettenedi de, aqyrynda Allanyń aldynda ótirikshi bolyp jazylady»[3].

 Jemqorlyq, paraqorlyq

 Búginde jemqorlyq qoǵamdyq dertke aınaldy. Bul keleńsizdiktiń birden-bir emi – ımandylyq. Islam dini jemqorlyqtyń kez kelgen túrine qatań tyıym salǵan.

 لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الرَّاشِيَ وَالْمُرْتَشِيَ. رَوَاهُ أَبُو دَاودَ وَالتِّرْمِذِيُّ.

Ábý Dáýitten jetken rıýaıatta Allanyń Elshisiniń (s.a.s.) para berýshi men para alýshyǵa laǵynet aıtqan. Paraqorlyq adamdar arasynda eskiden kele jatqan merez. Mysaly, aqyn Shortanbaı Qanaıuly (1808-1881) da óz zamanyndaǵy bı-bolystardy jemqorlyqtan saqtandyrǵan eken.

Onyń óleń joldarymen jetkizgen myna nasıhaty áli kúnge deıin ózektiligin joıǵan joq.

 Bıler, para jemeńder,

Janǵa beınet kezbeńder.

 Kisi haqyn almańdar,

Aýzyńa para salmańdar.

 Dúnıe jınap ótken joq,

Bizden burynǵy Paıǵambar.

 Sóz aıtaıyn, úlkender,

Qudaıdan ǵapil ótpeńder.

 Áliń kelse, Mekke bar,

 Artyq dáýlet bitkender!

  Ysyrapshyldyq

Halyq arasynda keń taraǵan jaǵymsyz ádetterdiń biri – ysyrapshyldyq. Ony, tipti, ulttyq ádetke aınalyp bara jatyr desek de bolady. Toı-tomalaq, is-shara ótkizgende baı, kedeı ekendigine qaramastan, barynsha shashylý, as ta tók ysyrapshyldyqqa jol berý basymdyq alyp barady. Dáýletti bolsa, birneshe mıllıondardy sarp etý, al kedeı bolsa, nesıe alyp, ulan-asyr toı ótkizýge tyrashtaný jazylmaǵan zańdylyqqa aınalǵandaı. Mundaı tógilýdiń artynda adamdardyń qańqý sózderinen qorqý, pálensheden kem bolmaýym kerek degen sııaqty jalǵan namys jatyr. Demek, barlyǵy rııashyldyq, maqtanyshqa negizdelgen is-áreketter.

 Al rııanyń ózi kúná, ózgeler kórsin, maqtasyn degen nıetpen jasalǵan ister jaqsylyqqa jatpaıdy. Ysyrapshyldyqtyń basqa da túrleri bar. Mysaly, keıbir adamdar Jaratýshynyń ózderine bergen rızyq-nesibelerine shúkirshilik etý bylaı tursyn, olardy qalaı bolsa solaı paıdalanyp, aram joldarǵa sarp etedi. Mal-múlikti, aqshany jaman joldarǵa, Alla Taǵala tyıym salǵan qumar oıyndarǵa, aram isterge, araqqa, temekige jumsap ysyrap qylady. Ólgenderi úshin de shekten tys mal shashyp as berip, keremet mazarlar turǵyzyp áýrelenedi. Keıbireýler óz basynda úı, kólik bolsa da, dúnıege kózi toımaı, ishinde adam turmaıtyn záýlim saraılar, minilmeıtin sý jańa kólikter satyp alyp ta ysyrap qylady. Bul turǵyda hakim Abaıdyń halqyna aıtqan ósıeti áli de ózektiligin joıǵan joq.

Pendeniń túbine jetetin teris sıpattardyń qatarynda ysyrapshyldyqty da qosqan aqyn bylaı deıdi: Ósek, ótirik, maqtanshaq, Erinshek, beker mal shashpaq – Bes dushpanyń bilseńiz! Negizinde, «ysyrap» sózi arab tilindegi إسراف  ısraf degen sózden shyqqan.

 Bul sóz shekten shyǵý, malyn paıdalanýda, sóz sóılegende shekten asyp, ysyrap etý degen maǵynany bildiredi. Al sharıǵat ǵalymdarynyń túsindirýinshe, ysyrap etý mal-múlikti, aqshany paıdalanýda kezdesetin teris qylyq. Osyǵan oraı ysyrap ekige bólinedi: Mal-múlikti, aqshany aram nársege jumsaýmen ysyrap etý. Mal-múlik, aqshany adal nársege mólsherden tys jumsaýmen ysyrap etý. Alla Taǵala Quran Kárimde ysyrap etýge qatań tyıym salǵan. Sondaı-aq, Paıǵambar (s.a.s.) da bul teris qylyqtan aýlaq bolýǵa shaqyrǵan. Birde Alla Elshisi (s.a.s.) sahabasy Abdýlla ıbn Amrdyń (r.a.) dáret alyp jatyp sýdy mólsherden tys kóp paıdalanyp jatqanyn kóredi de: «Bul ne degen ysyrap?»  – deıdi. Abdýlla ıbn Amr (r.a.): «Dáret sýynda da ysyrap bola ma?» – dep suraǵanda, Paıǵambar (s.a.s.): «Iá. Tipti, aǵyp jatqan ózenniń jaǵasynda bolsań da», – dep jaýap beredi. Demek, sýy mol darııadan dáret alyp jatsań da sýdy ysyrap etpeý kerek eken. Bul tek dáret sýynda ǵana. Al mal-múlikti ysyrap etýdiń qateligi odan da zor.

 قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾

 Alla Taǵala bylaı deıdi: «..Jáne de ysyrap etpeńder! Rasynda, Ol (Alla) ysyrap etýshilerdi jaqsy kórmeıdi»[4]. Taǵy bir aıatta beker mal shashýshylar albasty shaıtandardyń dostaryna jatqyzylǵan.

 قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا﴾

Alla Taǵala bylaı deıdi: «Jaqyn týystaryńa, miskinderge, jolda qalǵandarǵa haqtaryn ber. Ári esh ysyrap qylma! Shyndyǵynda, ysyrapqorlar – shaıtandardyń aǵaıyndary. Al shaıtan Rabbysyna anyq qarsy kelýshi»[5]. Demek, ysyrapshyldyq pendeni eń tómengi dárejelerge túsirip, malǵun shaıtandardyń qatarynan bir-aq shyǵaratyn, aqyry jamandyqqa aparyp soqtyratyn apatty is eken. Sondyqtan árbir musylmannyń ysyraptan saqtanýy kerek.

 عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «كُلُوا وَاشْرَبُوا وَتَصَدَّقُوا وَالْبَسُوا مَا لَمْ يُخَالِطْهُ إِسْرَافٌ أَوْ مَخِيلَةٌ». رَوَاهُ ابْنُ مَاجَه. 

  Amr ıbn Shýǵaıybtyń atasynan jetkizgen rıýaıatynda Alla Elshisi (s.a.s.): «Ishińder, jeńder jáne sadaqa berińder hám ysyrap pen tákapparlyq tanytpaı kıinińder», – dep eskertken[6].

 Amanatqa qııanat

Tapsyrylǵan amanatqa qııanat qylý kúná. Jalpy, amanatqa otbasy aldyndaǵy jaýapkershilik, qoǵam aldyndaǵy jaýapkershilik jáne taǵy basqa da tolyp jatqan mindetter jatady. Sol sııaqty adamdar arasyndaǵy bir-birine senip tapsyrylǵan nárseler de amanat sanalady. Qazirgi kezde amanatqa qııanat qylý kóp taralǵan kúnálardyń biri.

 قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ﴾

Alla Taǵala bylaı deıdi: «Ýa, ıman keltirgender! Kelisimderińde (ýaǵdalaryńda) turyńdar!»[7].

 عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لاَ إِيمَانَ لِمَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ، وَلاَ دِينَ لِمَنْ لاَ عَهْدَ لَهُ». رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Ánes sahabadan (r.a.) jetken rıýaıatta Alla Elshisi (s.a.s.): «Amanatty saqtaı almaıtynnyń ımany joq, sertte turmaıtynnyń dini joq», – degen[8].  Áıeldiń erkekke uqsaýy

Erte zamanda adamdyq qasıetten aırylmaǵan kez kelgen qoǵamda áıeldiń erkekke elikteýi, ne erkektiń áıelge elikteýi múlde qabyl alynbaıtyn shekten shyqqan kúná sanalatyn. Alaıda qazirde Batystyq sán men saltanatqa eliktegen keıbir áıelder erlerge tán kıimderdi kıip, erlershe júrip-turatyn boldy. Sondaı-aq, keıingi kezderi Lut qaýymynyń izbasarlary da boı kórsete bastady. Munyń barlyǵy Qudaı Taǵalanyń qaharyna ushyratatyn qylyqtar.

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَعَنَ اللهُ الْمُتَشَبِّهِينَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ، وَالْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ibn Abbas (r.a.) jetkizgen rıýaıatta Alla Elshisi (s.a.s.): «Alla áıelderge uqsap elikteıtin erlerge, erlerge uqsap elikteıtin áıelderge laǵynet aıtty», – degen[9].  Áıelderdiń ashyq-shashyq kıiný Qazaq saltynda áıel de, er de jurt aldynda kıimsiz, ne jartylaı denesin kórsetip júrmegen. Alaıda qazirgi zamanymyzda áıel zatynyń kindigin, omyraýy men denesiniń áýret jerlerin ashyp júrýi, kóshede shashyn jaıyp júrýi úırenshikti jaıtqa aınaldy. Kerisinshe, áýretin jaýyp, musylmansha kıinip júretin ımandy qyz-kelinshekterge kiná artylyp, kústana etiletin boldy. Musylman sharıǵaty áıelderdiń áýretterin jappaı, ashyq-shashyq júrýine tyıym salady. Ondaı áıelder Paıǵambar (s.a.s.) zamanynda múlde bolmaǵan. Sondyqtan olar jaıly ýahı arqyly ǵana bilip, olardyń tozaqtyqtar ekendigin eskertip ótken.

 عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «صِنْفَانِ مِنْ أَهْلِ النَّارِ لَمْ أَرَهُمَا، قَوْمٌ مَعَهُمْ سِيَاطٌ كَأَذْنَابِ الْبَقَرِ يَضْرِبُونَ بِهَا النَّاسَ، وَنِسَاءٌ كَاسِيَاتٌ عَارِيَاتٌ، مُمِيلاَتٌ مَائِلاَتٌ، رُؤُوسُهُنَّ كَأَسْنِمَةِ الْبَخْتِ الْمَائِلَةِ، لاَ يَدْخُلْنَ الْجَنَّةَ وَلاَ يَجِدْنَ رِيحَهَا، وَإِنَّ رِيحَهَا لَيُوجَدُ مِنْ مَسِيرَةٍ كَذَا وَكَذَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

 Ábý Hýraıradan (r.a.) jetken rıýaıatta Allanyń Elshisi (s.a.s.) bylaı deıdi: «Tozaqtyqtardyń eki túrin kórgenim joq (olar aqyrzaman jaqyndaǵanda bolady). Biri – qoldarynda sıyrdyń quıryǵyndaı qamshylary bar, solarymen adamdardy uratyn top. Ekinshisi – jartylaı jalańash kıingen, qylymsyp, múláıimsigen, bastary túıeniń órkeshindeı qısaıǵan áıelder toby. Olar jumaqqa kirmeıdi, ısin de sezbeıdi. Jumaqtyń ısi olardan tym qashyqta bolady»[10].

Bolashaqty boljaý

Áli oryn almaǵan, qashan bolatyny belgisiz ister ǵaıyp habarlaryna jatady. Olardyń qalaı bolatyndyǵy jaıly sáýegeılik jasap, bal ashý musylman tanymyna keraǵar keletin teris áreket. Qasıetti Quran aıattary men hadısterde ǵaıyp ister jaıly boljam jasaýdyń úlken kúná ekendigi eskertilgen.

 قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿قُلْ لا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ ﴾

 Alla Taǵala bylaı deıdi: «(Ýa, Muhammed) Alladan ózge kókter men jerdegilerdiń eshbiri ǵaıypty bilmeıdi. Olar ózderiniń qashan tiriletinderin de sezbeıdi dep aıt»[11].

 عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَتَى عَرَّافاً أَوْ كَاهِناً فَصَدَّقَهُ بِمَا يَقُولُ فَقَدْ كَفَرَ بِمَا أُنزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ». رَوَاهُ الْحَاكِمُ.

Abdýlla ıbn Masǵudtan (r.a.) jetken rıýaıatta Allanyń Elshisi (s.a.s.): «Kimde-kim balgerge ne baqsyǵa baryp, onyń aıtqanyn rastasa, ol Muhammedke túsirilgenge (Islam dinine) kúpirlik keltiredi»[12], – dep eskertken.

 عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا عَدْوَى وَلَا طِيَرَةَ وَيُعْجِبُنِي الْفَأْلُ، قَالُوا: وَمَا الْفَأْلُ؟ قَالَ: كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

 Ánes ıbn Málikten (r.a.) jetken rıýaıatta Alla Elshisi (s.a.s.) bylaı deıdi: «Aýrýdan qashý da, qustyń ushýyna qarap bal ashý da bolmaıdy. Maǵan fáál unaıdy». Sahabalar: «Fál degen ne?» – dep suraǵanda, Paıǵambar (s.a.s.): «Ol – jaqsy sóz», – dep jaýap bergen[13].

Ǵaıyp isterdi boljaýǵa juldyz-joramaldar da jatady. Búgingi kúni myna juldyzdyń yqpaly kúshti bolyp, mynadaı juldyz astynda týylǵandardyń joly bolady, analardiki bolmaıdy degen sııaqty sandyraqtar ısi musylmannyń senimine selkeý túsiretin kúnáli ister.

 عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلَمْ تَرَوْا إِلَى مَا قَالَ رَبُّكُمْ؟ قَالَ: مَا أَنْعَمْتُ عَلَى عِبَادِي مِنْ نِعْمَةٍ إِلاَّ أَصْبَحَ فَرِيقٌ مِنْهُمْ كَافِرِينَ، يَقُولُونَ: اَلْكَوَاكِبُ، وَبِالْكَوَاكِبِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

 Ábý Hýraıranyń (r.a.) aıtýynsha Allanyń Elshisi (s.a.s.) bylaı degen: «Sender Rabbylaryńnyń ne degenin estidińder me? Ol bylaı deıdi: «Men quldaryma qandaı da bir nyǵmet syılamaıyn, olardyń bir bóligi ony teriske shyǵarady. Olar: «Juldyzdar, juldyzdar arqyly ǵana boldy», – desedi»[14].

 Ata-babasymen, tegimen maqtaný

Qazirde eshqandaı ǵylymı, tarıhı dáleli bolmasa da, ata-babasynyń batyr, uly tulǵa bolǵandyǵyn aıtyp maqtanatyn jandardyń qarasy kóbeıdi. Sosyn sol babasynyń jerlengen jerin taýyp alyp, ornyna záýlim kesene salý, bıik eskertkish turǵyzý sánge aınaldy. Bul qoǵamdy jik-jikke, rý-rýǵa bólýge aparatyn teris qubylys. Asyl dinimiz – Islam da mundaı keleńsizdikterdi múlde qoldamaıdy. Paıǵambar (s.a.s.) úmbetine kúnáǵa aparatyn osyndaı qylyqtardan asa saq bolýǵa shaqyrǵan.

 عَنْ أَبِي مَالِكٍ الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَرْبَعٌ فِي أُمَّتِي مِنْ أَمْرِ الْجَاهِلِيَّةِ لاَ يَتْرُكُونَهُنَّ: الفَخْرُ فِي الأَحْسَابِ، وَالطَّعْنُ فِي الأَنْسَابِ، وَالاِسْتِسْقَاءُ بِالنُّجُومِ، وَالنِّيَاحَةُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ábý Málik ál-Ashǵarıden (r.a.) jetken rıýaıatta Allanyń Elshisi (s.a.s.) bylaı deıdi: «Úmbetimniń arasyndaǵy tórt nárse nadandyq dáýiriniń isi, biraq olardy tastamaıdy: ata-babamen maqtaný, bireýdiń tegine tıisý, juldyzdarmen jańbyr shaqyrý (soǵan baılanysty dep sený) jáne daýys shyǵaryp joqtaý»[15].

 Árbir taıpa, rý óziniń ata-babasymen maqtanyp, ózgege shekireıe qaraıtyn bolsa, qoǵam buzylady. Ata-babamyz mundaıda «júzge bólingenniń júzi kúısin» dep eskertken. Endeshe bútin halyqty toz-toz etetin traıbalızmniń saldarynan saqtanaıyq.

 Alla Elshisiniń (s.a.s.) ósıetterin oryndaıyq.

 عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ دَعَا إِلَى عَصَبِيَّةٍ، وَلَيْسَ مِنَّا مَنْ قَاتَلَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ، وَلَيْسَ مِنَّا مَنْ مَاتَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ». رَوَاهُ أَبُو دَاود.

Jýbeır ıbn Mýtǵım (r.a.) jetkizgen rıýaıatta Allanyń Elshisi (s.a.s.): «Ultshyldyqqa, rýshyldyqqa shaqyrǵan adam bizden emes. Ultshyldyq, rýshyldyq úshin shaıqasqan adam bizden emes. Ultshyldyq, rýshyldyq úshin ólip ketken adam bizden emes», – dep eskertken[16].

 

 Ádiletsizdik

 «Týra bıde týǵan joq, týǵandy bıde ıman joq» deıdi ata-babalarymyz. Týǵany qylmys qylsa, ony keshirip, al basqa bireý aǵattyq jasasa, abaqtyǵa toǵytý ádiletsizdik. Islam dini qara qyldy qaq jaratyn ádilettilikke shaqyrady. Úkim etkende zań aldynda barlyq adamǵa teń qaraýdy ádildiktiń basty sharty etip bekitken. Allanyń Elshisi (s.a.s.) qandaı jaǵdaıda bolmasyn, ádildikti saqtaǵan ári úmbetin ar aldynda adal bolýǵa úndegen.

 عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّ قُرَيْشًا أَهَمَّهُمْ شَأْنُ الْمَخْزُومِيَّةِ الَّتِي سَرَقَتْ، فَقَالُوا: مَنْ يُكَلِّمُ فِيهَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ قَالُوا: وَمَنْ يَجْتَرِئُ عَلَيْهِ إلَّا أُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ حِبُّ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَكَلَّمَهُ أُسَامَةُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: يَا أُسَامَةُ، أَتَشْفَعُ فِي حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ تَعَالَى؟ ثُمَّ قَامَ فَخَطَبَ، فَقَالَ: إنَّمَا أَهْلَكَ الَّذِينَ كَانُوا مِنْ قَبْلِكُمْ أَنَّهُمْ كَانُوا إذَا سَرَقَ فِيهِمْ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ فِيهِمْ الضَّعِيفُ أَقَامُوا عَلَيْهِ الْحَدَّ، وَأَيْمُ اللَّهِ لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتْ لَقَطَعْتُ يَدَهَا .«رَوَاهُ الشَّيْخَانِ وَالْأَرْبَعَةُ.

Aısha anamyzdyń (r.a.) aıtýynsha, Quraıysh taıpasynyń kósemderin tekti áýlet – mahzýmııa rýynyń urlyq jasap qoıǵan bir áıeliniń jaıy kóp oılandyrypty. Bul istiń saldarynan qoryqqan olar áıeldi jazadan qutqarýdyń jolyn izdep: «Ol týraly Allanyń Elshisine kim aıtyp barady?» – dep keńesedi. Sonda bireýleri: «Ol týraly batyldyqpen aıta alatyn bireý bolsa, ol – Alla Elshisiniń (s.a.s.) súıiktisi Ýsáma ıbn Záıd», – dep sony arashashy etýge kelisedi. Kelisim boıynsha Ýsáma (r.a.) álgi áıeldiń máselesi týraly Alla Elshisine (s.a.s.) aıtady. Sonda Alla Elshisi (s.a.s.): «Ýa, Ýsáma! Alla Taǵalanyń jazasyna arashashy bolǵyń kele me?!» – dep qatty ashýlanady. Sosyn adamdardy meshitke jınap, alyp bylaı dep jar salady: «Aqıqatynda, senderden burynǵy úmbetter eger olardyń arasynda tekti adam urlyq qylsa, ony qoıa salatyn, al eger bir álsiz adam urlyq qylsa, ony jazalaıtyn. Olar sondaı isteri úshin joıylyp ketti. Allanyń atymen ant etemin, eger, tipti, meniń qyzym – Muhammedtiń qyzy Fatıma bir urlyq qylsa, onyń da qoly kesiledi!»[17]

Adamzattyń ardaqtysy (s.a.s.) qoǵamdaǵy ádildik qaǵıdasyn osylaı aıqyndap bergen. Ózi de ózgelerge úlgi bolǵan.

 

 

 [1] Buharı men Múslim rıýaıat etken.

[2] Ahmet, Termezı rıýaıat etken.

 [3] Buharı men Múslim rıýaıat etken.

[4] Ánǵam súresi, 141-aıat.

[5] Isra súresi, 26, 27-aıattar.

 [6] Ibn Máje rıýaıat etken.

[7] Máıda súresi, 1-aıat.

 [8] Ahmet rıýaıat etken.

[9] Buharı rıýaıat etken.

 [10] Múslim rıýaıat etken.

[11] Námil súresi, 65-aıat.

 [12] Hakım rıýaıat etken.

 [13] Buharı rıýaıat etken.

[14] Múslim rıýaıat etken.

 [15] Múslim rıýaıat etken.

 [16] Ábý Dáýit rıýaıaty.

[17] Buharı, Múslim jetkizgen.

   Istochnık: http://fatua.kz/kz/post/view?id=236

Автор: Қожанов Қасым

Pіkіrler Kіrý